Pionierki

Naszpikowana informacjami, szczegółowa, bogata w treść, więc i niełatwa do przebrnięcia. Sporo momentów ciekawych, trochę mało fascynujących. Na pewno książka jest ważna, pokazuje los kilku kobiet, które walczyły o swoje kariery naukowe, o etaty na uczelniach, miano naukowczyń w ówczesnym świecie, gdzie tylko garstka kobiet kończyła studia, a jeszcze mniej chciało pracować naukowo, badań odległe krainy, szlifować warsztat antropologiczny. 

 

Barbara Freire-Marreco mieszkała w meksykańskich pueblach i Arizonie. Sporo czasu zajęło jej zdobycie zaufania tubylców, porozumiewanie się w języku tewa. Katherine Routledge poznawała odizolowane ludy Pacyfiku i Wyspy Wielkanocnej, duże nakłady finansowe pomogły jej w budowie specjalnego statku, którym mogła popłynąć w odległe tereny, jednak dobór ekipy nie był najlepszy, obserwacja mieszkańców trudna, a wyniki badań nie do końca ją satysfakcjonowały. W dodatku jej ekipa nie oparła się pokusie i zgarnęła sporo wydobytych trofeów, co wywołało duże niezadowolenie mieszkańców. Bogactwo nie uchroniło jej przed smutnym kresem, kiedy granica między rzeczywistością a wyobraźnią zaczęła się jej zacierać, seanse spirytystyczne, izolacja od świata i widzenie duchów pchały ją w osamotnienie i coraz większe lęki i urojenia. Winifred Blackman przez 19 kolejnych sezonów odkrywała z bratem uroki Górnego Egiptu, badała grobowce i zwyczaje pogrzebowe. Beatrice Blackwood inspirowała się wskazówkami Malinowskiego co do badań w terenie. Mimo wielu ostrzeżeń dotarła do ludów Nowej Gwinei posługujących się bronią z drewna i kamienia, i jako pierwsza używała kamery do nagrywania ich, "znikała za obiektywem". Znalazła "swój przyczółęk" w Muzeum Pitta Riversa, gdzie za zapałem katalogowała niezwykle bogate zbiory, jako jedna z niewielu jeździła po Oksfordzie "motocyklem z przyczepą pełną książek" i baby austinem, umiała naprawiać swoje auto szybciej niż mechanik. "Nierzadko pierwsza zjawiała się w pracy i wychodziła ostatnia", pracowała w ciszy, wśród muzealnych artefaktów, "cicha jak otaczające ją przedmioty".

Zdecydowanie najbarwniejszą jest postać Polki - Marii Czaplickiej. Jej zawzięta osobowość, ogromna pracowitość, wytrwałe studiowanie (wśród niespełna stu kobiet) i wyróżniające się prowadzenie zajęć (została pierwsza kobietą zatrudnioną na Oxfordzie w pełnym wymiarze, ale tylko przez chwilę, bo posada czekała na mężczyznę). Znajomość języków (polski, angielski, rosyjski, francuski, niemiecki, czeski). Pełne pasji opowieści o prowadzonych na Syberii badaniach (przez 18 miesięcy w mroźnej tundrze pokonała prawie pięć tysięcy kilometrów by poznawać pasterzy reniferów, nietknięte przez cywilizacje społeczności), skomplikowane losy prowadzenia badań (zamarzanie do utraty świadomości), pod warunkiem otrzymania wsparcia finansowego (nie miała wsparcia ze strony rodziny), niestrudzone pisanie (kompendium wiedzy o wierzeniach i tradycjach ludów Syberii, kulturze Ewenków "Mój rok na Syberii") i wielkie marzenia i ambicje prowadzenia zajęć w terenie i obserwacji antropologicznych. I smutne zakończenie krótkiego życia samobójstwem, bo pewnych granic nie udało jej się przeskoczyć (miała 36 lat, czekała na informację o stypendium).

Ciekawie został opisany Bronisław Malinowski i jego warsztat jako świetnego antropologa, mówcy i ekstra "młodzika bez pieniędzy". Cały kontekst społeczno-kulturowy i sytuacja kobiet w XX wieku, rzetelny i pełne empatii do ówczesnych uwarunkowań, przecieranie przez nie szlaków na Oxfordzie, walka o etat czy finansowanie badań. Problemy z jakimi się zmagały (samotność, niezrozumienie, choroba psychiczna, załamanie nerwowe, brak funduszy na eksploracje, upokarzające procedury by otrzymać fundusze na wyprawy, trudności w prowadzeniu badań, w pozyskiwaniu zaufania) wybitne postaci: Maria Czaplicka, Katherine Routledge, Winifred Blackman, Beatrice Blackwood i Barbarza Freire-Marreco. Dostajemy opis ich życia, dokonania w badaniach, ograniczenia patriarchalne, na jakie napotykały w społeczeństwie, determinacja, by zyskać wykształcenie i uznanie środowisk akademickich.

To książka o pięciu ambitnych kobietach, ich odwadze, ciekawości, determinacji, przełomowych badaniach, sile umysłu i działań wbrew, wyprzedzaniu epoki, porzucaniu ról społecznych na rzecz nauki, pokonywaniu ograniczeń czasów w jakich przyszło im żyć.

Pionierki. Maria Czaplicka i nieznane bohaterki antropologii (ang. Undreamed Shores: The Hidden Heroines of British Anthropology)

Frances Larson, tł. Aleksandra Kamińska

wydawnictwo Znak, Kraków 2021

liczba stron: 352